Streszczenia i opracowania lektur szkolnych klp klp.pl
Aniela Dulska to jedna z najbardziej wyrazistych postaci w polskiej literaturze. Postać stworzona przez Gabrielę Zapolską. Badacze dopatrują się we wcześniejszej twórczości autorki kilku postaci, które można określić jako pierwowzory Anieli. Jeden z nich – Ernest Łumiński – uważa także, iż Zapolska zapożyczyła nazwisko dla swojej bohaterki z popularnej wówczas książeczki dla dzieci „Pani Dulska, jej kotka i piesek”. Łatwo się domyślić, że postać znana z „Moralności pani Dulskiej” stanowi przeciwieństwo tej znanej z bajki.

Jej wygląd zewnętrzny nie wskazuje na wysoką pozycję społeczną. Wydawać by się mogło, że bogata mieszkanka, właścicielka kamienicy, nosi piękne suknie i dba o swój wizerunek. Aniela Dulska jednak wolała nosić stare i zniszczone ubrania:
„(…) Dulska w stroju niedbałym. Papiloty, z tyłu cienki kosmyk, kaftanik biały wątpliwej czystości, halka włóczkowa krótka, poddarta na brzuchu”.


Irena Nowacka uważa, że „(…) najbardziej oczywistą cechą charakteru Anieli Dulskiej jest jej głupota, jasna dla wszystkich (…)”. Mimo tego jednak bohaterka uważała siebie za osobę oczytaną i bardzo mądrą. Wielokrotnie podkreślała, że rodzina zawdzięcza jej absolutnie wszystko. Nie ulega jednak wątpliwości, że Aniela była osobą pod wieloma względami ograniczoną. Wyznawane przez nią zasady opierały się wyłącznie na konwenansach, stereotypach i powtarzalności. Skutecznie odpychała od siebie wszystko to, co nowe, nieznane, wymagające bliższego poznania. Dla Dulskiej wyjściem z każdej sytuacji było demonstrowanie bezczelnej siły, krzyk, a przede wszystkim powoływanie się na konwenanse.

O jej intelektualnej słabości świadczą też liczne porażki w dyskusjach ze Zbyszkiem i Juliasiewiczową. Brakuje jej zręczności, taktu, sprytu, umiejętności dyplomatycznych. Zamiast nich woli posługiwać się swoją pozycją materialną, aby rozstrzygać spory na swoją korzyść.

Całkowite podporządkowanie się konwenansom umożliwiało jej pozornie szczęśliwe życie, a także „zwalniało” ją z wszelkiej refleksji i myślenia. Taka postawa zaowocowała wielkim kryzysem, kiedy Zbyszek i Hanka postanowili się zbuntować przeciwko Anieli. Uwidoczniła się wówczas bezradność głównej bohaterki, która nie była w stanie odnaleźć się w nowej sytuacji, w której podważa się jej autorytet. Została wówczas zmuszona do szukania pomocy u innych, czego nie znosiła. Ostatecznie dzięki Juliasiewiczowej udało się jej zażegnać rodzinny kryzys.

Irena Nowacka nie ma wątpliwości dlaczego mimo tak wielkich ograniczeń Dulskiej udawało się przez lata bezapelacyjnie rządzić w domu:
„Nawet bowiem w przypadku najbliższej rodziny nie ma mowy o jakichkolwiek więzach uczuciowych. Źródłem władzy Dulskiej nad mężem i dziećmi są po prostu pieniądze”.
Faktycznie trudno doszukać się w dziele fragmentów opisujących miłość Anieli do najbliższych, a takich, w których wychodzi na jaw jej pazerność jest aż nadto.

Kolejną cechą charakteru Dulskiej jest zakłamanie. Kobieta na każdym niemal kroku oszukuje, kręci, mataczy by osiągnąć swój cel jak najniższym kosztem. Nawet w tramwaju wykupiła bilet dziecięcy, chociaż jej córki już dawno osiągnęły wiek nastoletni. Co więcej kazała udawać Meli młodszą i mniejszą niż w rzeczywistości. Chęć zysku jest też jedynym kryterium jakim kierowała się w doborze lokatorów kamienicy. Nie przeszkadzał jej nawet fakt, iż jedna z mieszkanek budynku sprowadzała co noc innego kawalera, chociaż tak bardzo dbała przecież o dobre imię i moralność. Pod tym względem jak na dłoni ujawniły się jej hipokryzja i zakłamanie. Podobne oblicze pokazała Dulska, kiedy udawała oburzenie romansem syna z Hanką, a w rzeczywistości sama nakłoniła dziewczynę do uwiedzenia jej syna, aby ten zostawał na noc w domu.

Stosunek Dulskiej do innych ludzi można określić jako pogardę dla drugiego człowieka. Kobieta pastwiła się nad własnym mężem, nie interesowała się dziećmi i wyzyskiwała lokatorów, a wszystko to robiła pod „przykrywką” moralistki. Bliskich i mieszkańców kamienicy traktuje przedmiotowo, instrumentalnie. Dulska gotowa była powiedzieć wszystko, co jej ślina na język przyniesie każdemu prosto w twarz. Nie przejmowała się takimi wartościami jak dobre wychowanie czy maniery. Zamiast tego wolała poniżać ludzi, zwłaszcza tych gorzej sytuowanych od niej. Pojęcie taktu jest jej obce, co widać najlepiej kiedy zarzuca niedoszłej samobójczyni, że jej desperacki akt przyciągnął zbyt dużo gapiów.

Aniela Dulska nie była oszczędna, ale po prostu skąpa w najgorszym tego słowa znaczeniu. Dochodziło nawet do sytuacji, w których bohaterka prała plastry, aby móc ponownie ich użyć. Jej sposób zarządzania domową kasą polegał na skrupulatnym wyliczaniu każdego wydanego grosza i wypłacaniu mężowi swoistego kieszonkowego na cygara. Po mieszkaniu chodzi wyłącznie w starych i podniszczonych ubraniach, zwleka z naprawą pieca, chociaż Hesia przez to popada w chorobę, a nawet zabrania zapalania światła w salonie. Kobieta całe dnie spędza w domu, ponieważ każde wyjście wiąże się z jakimś kosztem.

Do licznych wymienionych już wad Dulskiej można zaliczyć również zamiłowanie do plotkarstwa. Można powiedzieć, że jest to jej największa pasja. Godzinami może obgadywać z Juliasiewiczową swoich lokatorów oraz znajomych z miasta. Najbardziej oburzały ją niemoralne zachowania ludzi, chociaż sama była daleka pod tym względem od ideału.

Ponadto Dulska była skrajnie samolubna, nietolerancyjna, a nade wszystko zacofana. O poziomie jej inteligencji mogą świadczyć chociażby braki w słownictwie. Aniela kilkakrotnie w zabawny sposób przekręcała niektóre wyrazy: „Ona na złość się wyciąga i zaraz potem z konduktorem secesja” czy „Jak tak dalej pójdzie to będę musiała w lecie jechać do Karlsbadu i tam sztrudel pić!”. Jednak należy pamiętać, że utwór Zapolskiej to tragikomedia, a nie komedia.

Postać Dulskiej posłużyła autorce jako pewnego typu karykatura całego stanu drobnomieszczańskiego. Wymową utworu jest otwarta krytyka ludzi pokroju Anieli. Jak pisze Irena Nowacka:
„Jawne akcenty publicystyczne zawarte w dramacie każą nam czytać «Moralność... » jako oskarżenie; ważne jest jednak, iż skierowane jest ono nie tyle przeciwko konkretnej postaci czy nawet postawie, ale raczej – przeciw środowisku, społeczeństwu, które takie postawy kształtuje i akceptuje”.




Polecasz ten artykuł?TAK NIEUdostępnij






  Dowiedz się więcej
1  Moralność pani Dulskiej - streszczenie
2  Bohaterowie Moralności Pani Dulskiej
3  Czas, miejsce akcji, budowa utworu